Psychische gezondheid bekeken vanuit verschillende invalshoeken
Psychische gezondheid is een thema waar InterCoach en haar coaches zich veel mee bezighouden. We proberen hier vanuit verschillende invalshoeken naar te kijken, het te normaliseren en in te zetten op echt contact. Hier sloot de NOBCO bijeenkomst "Een andere kijk op burn-out en psychische klachten" goed op aan. In het kader van deskundigheid biedt InterCoach haar coaches de mogelijkheid om aan te sluiten bij zulke bijeenkomsten. Vorige week, op 4 oktober, namen een aantal van hen deel. Graag delen we een verslag over deze bijeenkomst.
Tijdens deze bijeenkomst kwamen Prof. dr. Floortje Scheepers, psychiater, en Prof. dr. Sarah de Mul, hoogleraar Cultuur, Diversiteit en Inclusie, elk met een andere kijk op burn-out en psychische klachten aan het woord. Beide sprekers boden een manier van anders kijken naar psychische gezondheid. Ze zagen het wezenlijke contact via coaching als een passende interventie om psychische gezondheid te normaliseren en echt in contact met iemand te komen.
Prof. dr. Floortje Scheepers, psychiater: ‘Het kunstwerk tussen je oren’
Door de jaren heen is in psychologenland altijd de neiging geweest om lineair te denken, in termen van oorzaak en gevolg. De duivel, ouders, de samenleving of biologie, er is altijd wel iets of iemand de boosdoener bij de malheur van de patiënt. Recenter wordt gewerkt met het biopsychosociale model, wat breder kijkt naar psychische problemen maar nog steeds lineair kijkt. Een van de gevolgen van deze manier van denken is het werken met de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), een handboek voor psychische stoornissen.
De psyche is complex
Floortje geeft in haar presentatie aan dat we mensen teveel als medisch probleem zijn gaan zien en ons te weinig afvragen hoe het zo gekomen is. Zij pleit voor een benadering die recht doet aan de complexiteit van de psyche. Daarbij wordt ook de context meegenomen waarin mensen zich bevinden. Zo is de ene mens gevoeliger voor de omgeving dan de andere. Floortje gaf het voorbeeld dat er mensen zijn als paardenbloemen (niet gevoelig voor omgevingsfactoren) en mensen als orchideeën (wel gevoelig voor omgevingsfactoren). De maatschappij is ingericht op paardenbloemen.
Daarnaast zijn onze hersenen uniek t.o.v. andere organen; we hebben zintuigen. De zingeving ontstaat door interacties tussen de zintuigen. En interacties geven betekenis: een gebeurtenis is op zich niet goed of slecht maar de betekenis die we eraan geven telt. En dat wordt via systemen (als familie) overgegeven. Er zou bij ons mensen een balans moeten zijn tussen "wij" en "ik". Vroeger was er veel ‘wij’, wat dogmatisch was. Nu is er veel meer focus op "ik". Psychische ontregeling (en dus ook gezondheid) gaat vaak over een verstoorde wij-ik balans; verbinding met anderen, de natuur en het zelf dat er niet meer is.
Coachende houding
Deze manier van kijken vraagt een andere houding van professionals. Het behoeft een meer coachende houding: samen begrijpen, een stapje nemen, experimenteren en dan weer verder kijken. Het gaat dan ook over niet weten, ruimte bieden en luisteren, het fundament voor hechting en verbinding. Voor verbinding is taal nodig, een gezamenlijke taal die focust op: "wat is je verhaal en hoe het zo ver gekomen?" Wezenlijk contact in plaats van scoren op symptomen en ziektebeelden.
Prof. dr. Sarah de Mul, hoogleraar Cultuur, Diversiteit en Inclusie: ‘De kunst van burn-out’
Sarah kijkt vanuit de cultuurhoek naar breed levende fenomenen als stress en burn-out. Zij betoogt dat stress niet iets is van het individu maar van onze maatschappij. Het is een complex probleem dat we op verschillende niveaus moeten bekijken op oorzaken en oplossingen. De term burn-out heeft een literaire oorsprong: Graham Greene schreef in zijn boek al over "a burnt out case", doelend op zijn hoofdpersonage die in staat van mentale uitputting verkeerde.
Maatschappelijke ontwikkelingen waren daarnaast eerder al oorzaak van vermoeidheid: rond 1900 werd gesproken over zenuwzwakte, de ziekte der moderniteit. De focus lag toen op het individu die het niet aan zou kunnen. En dat terwijl bij de oorzaken van stress, juist de maatschappij een belangrijke rol speelt. Ook nu, met het geloof in groei. Het zijn collectieve opvattingen die bijdragen aan stress. De oplossing ligt daarom niet bij het individu, maar bij de maatschappij. Anders kijken naar arbeid, niet alleen economisch en in termen van winst, maar juist in termen van leven. Wat heeft de mens nodig voorbij de homo economicus?
Sarah ziet bij de oplossing een belangrijke rol voor kunst en cultuur weggelegd. Het kan helpen met het aanpakken van de vraag hoe we op een andere en meer duurzame manier kunnen werken en samenleven. De voorbeelden die ze geeft zijn breed: op TikTok verschijnen steeds meer filmpjes over quiet quitting (een mindset waarmee je "nee" zegt tegen overwerken en "ja" tegen meer vrije tijd en rust). Ook napping is op social media populair, het ritueel opwaarderen van rust zoeken via collectief dutjes doen. Ze sluit af met de helende kracht van literatuur door samen te lezen. Het biedt op een andere manier contact maken met je eigen innerlijk in de verbinding van een groep. Ook hier weer komt wezenlijk contact terug als hulpmiddel bij "in balans komen."’