Duurzame pandemische paraatheid: een strategische verkenning
Midden in de hectiek van de coronacrisis werd Khalid El Aassaoui van I-Interim Rijk (IIR) gevraagd na te denken over een aanpak voor de lange termijn, een duurzame informatievoorziening in de bestrijding van infectieziekten. “De grootste uitdaging van deze toch al complexe opdracht, was misschien wel de rust vinden en bewaren.”
Al bijna twintig jaar bewandelt Khalid El Aassaoui de wegen binnen de Rijksoverheid. Hij kent de bestuurlijke en politieke processen en als voormalig rechterhand van de DG bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, spreekt hij de taal van beleidsmakers en bestuurders. Daarnaast spreekt hij ook ‘i’, de taal van informatievoorziening en digitalisering. Dat maakte deze IIR-consultant bij uitstek geschikt voor de complexe opdracht waar hij in maart 2021 voor werd gevraagd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Zijn opdracht was het uitvoeren van een strategische verkenning naar hoe de informatievoorziening van infectieziektebestrijding kan worden versterkt, ten behoeve van zowel de reguliere infectieziektebestrijding als pandemische paraatheid. Met als extra complexiteit om tot een onafhankelijk advies te komen, dat ketenbreed wordt gedragen en als basis dient voor de realisatie vanaf 2022.
Testen, traceren, vaccineren
Khalid betitelt de opdracht als heel bijzonder, niet alleen vanwege de maatschappelijke relevantie en mogelijke impact, ook vanwege de complexiteit in verhoudingen tussen de verschillende partijen. De eerste vaccinatie tegen covid-19 werd in Nederland in januari 2021 gezet. “In maart zaten we nog volop in de coronacrisis met alle hectiek die daarbij hoort en het werk was vooral voor de korte termijn. Het beleid was testen, traceren en vaccineren. Daar zijn heel veel publieke en private partijen bij betrokken: ministeries, GGD, RIVM, artsen, laboratoria, ziekenhuizen. Daar kwam de druk vanuit de Tweede Kamer en de media nog eens bij. Mensen hadden helemaal geen zuurstof om na te denken over de lange termijn.” Toch moest die lucht er komen. “Om focus te behouden moest het nadenken over de korte en lange termijn gescheiden worden. Het is immers onmogelijk voor mensen om tegelijkertijd veraf en dichtbij te kijken,” zegt Khalid.
Eerst overzicht
Vervolgens was het zaak inzicht en overzicht te creëren. Khalid en zijn team spraken met alle betrokken partijen en brachten zo de keten in beeld. Een keten die nog in de kinderschoenen staat, zegt hij. “Al die verschillende partijen hadden nog nooit echt samengewerkt als een keten, maar incidenteel, als losse schakels. Op het niveau van de uitvoering is nog heel wat werk te verrichten, waar de ketenpartners zelf verantwoordelijk voor zijn.” Een plaatje van de bijbehorende datastromen in die keten oogt zo complex als een borduurpatroon voor gevorderden. Khalid: “Het was duidelijk dat de informatievoorziening en informatietechnologie totaal niet berekend waren op een pandemie. Het IT-landschap heeft nauwelijks vernieuwing gekend in de afgelopen 10, 15 jaar. Er was vooral bezuinigd in plaats van geïnvesteerd.”
Green field-perspectief
Voorstanders van een schone lei (of ‘green field’) pleitten voor een compleet nieuwe digitalisering van de informatievoorziening die nodig is bij een uitbraak van infectieziekten. Khalid: “We kunnen natuurlijk niet alle IT weggooien, zeker niet tijdens een crisis. Maar de ‘green field-gedachte’ was een mooi startpunt voor iedereen om na te denken wat zij daadwerkelijk nodig hebben. De volgende stap is te kijken hoe dat op de lange termijn werkelijkheid zou kunnen worden.”
"We willen een oplossing die werkt, ongeacht de schaal van de uitbraak.”
Data zijn cruciaal in de bestrijding van infectieziekten. Iedereen handelt en adviseert op basis van data en die moeten van goede kwaliteit zijn. Het maakt in die zin niet uit of het om een pandemie gaat of een lokale uitbraak van de mazelen. “Het gaat om de informatievoorziening rondom testen, traceren en vaccineren. We willen een oplossing die werkt, ongeacht de schaal van de uitbraak.” De conclusie was dat er in het bestaande IT-landschap van al die partijen een laag moet komen waarin men gegevens kan uitwisselen. Khalid: “Zie dat als een stekkerdoos die ook past wanneer ketenpartijen hun IT stapsgewijs gaan vernieuwen.”
Korps Mariniers
Iets anders dat bijdroeg aan de complexiteit van de opdracht, was dat voor de korte termijn ook werd gewerkt aan de oprichting van een zogenaamde Landelijke functionaliteit. Khalid en zijn team moesten er in hun verkenning ook rekening mee houden dat hun advies hand in hand ging met het beleid van die nog op te tuigen landelijke organisatie. “De lange termijn, governance, visie. Dat zijn zaken waar ik goed in ben,” zegt Khalid. “De competenties die nodig zijn voor een complexe opdracht als deze zijn niet in één persoon te verenigen. Daarom is een multidisciplinair team nodig. Ik ben een generalist, in mijn team zaten de specialisten. En IIR kan zo’n speciale eenheid compleet leveren, een Korps Mariniers voor speciale opdrachten.” Dan, lachend: “Onder leiding van een generalist!”
Adviesrapport
Het adviesrapport dat eind 2021 werd opgeleverd mocht rekenen op ruime belangstelling, getuige de hoeveelheid presentaties die Khalid heeft gegeven in de maanden na publicatie. Hij sprak voor GGD’en en ministeries, voor artsen en ambtenaren. Voor Khalid geeft dit aan dat er veel ambitie is om te werken aan een toekomstbestendige informatievoorziening voor infectieziektebestrijding.