Alles verandert, behalve mensen

Crisis in Borssele

Het project dat Els het meest is bijgebleven, was vanwege de combinatie enorm leuk en ontstellend ingewikkeld. Het Nationaal Crisiscentrum organiseert iedere twee jaar een nationale crisisoefening. Iedereen in de crisisorganisatie, van hulpverlener tot en met minister, oefent wat er gebeurt wanneer dingen misgaan. Els kreeg de opdracht als projectleider de oefening “Indian Summer” te organiseren, die in oktober 2011 zou spelen. Voor het eerst was het een tweedaagse oefening en de nadruk zou liggen op crisiscommunicatie. Haar crisis: een ongeluk in de kerncentrale van Borssele. De deelnemers wisten alleen het onderwerp, maar hadden verder geen idee wat hen stond te wachten.

Aan deze oefening deden acht ministeries mee, de veiligheidsregio’s Zeeland en West-Brabant, de Vlaamse overheid, bedrijven in de regio en natuurlijk de kerncentrale Borssele. Daarachter stonden nog een tiental adviserende organisaties, waaronder het KNMI. De crisisorganisatie telde in totaal 700 mensen, en met al die partijen moest worden overlegd en afgestemd.

De nationale crisisoefening was een bestuurlijke kantooroefening, maar tijdens deze Indian Summer reden daadwerkelijk meetauto’s van brandweer, RIVM en defensie door de regio. Zij simuleerden de waarden van radioactieve straling, gebaseerd op actuele weersomstandigheden. Een team van honderd mensen was de tegenspeler van de crisisorganisatie: zij speelden het scenario uit en simuleerden de reactie van de buitenwereld. 

Alsof dat niet voldoende complex was, bleek ook de echte wereld ingewikkeld. De agenda’s waren al lang, lang van tevoren geblokkeerd. Maar 2011 was het jaar van de grote herindeling. Het deel van VROM dat over kernenergie ging, was opgegaan in het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). Maxime Verhagen was toen de minister van dat departement en voorzitter van de ministeriële crisiscommissie. Maar de Tweede Kamer plande de begrotingshandeling van EZK op dezelfde dagen als de crisisoefening. ‘Ongekend, maar we hebben de Kamer gevraagd of ze konden verschuiven,’ lacht Els. Dat kon, bij grote uitzondering. Maar er was meer.

Met de departementale herindeling verschoof de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van Binnenlandse Zaken naar Justitie en Veiligheid. De verantwoordelijkheid voor een crisis in de kerncentrale Borssele ging over naar de burgemeester van Middelburg, als hoofd van de recent opgerichte veiligheidsregio. De burgemeester van Borssele had moeite met loslaten en de Commissaris van de Koningin in Zeeland moest eraan te pas komen om de boel in goede banen te leiden. Bij al die bestuurlijke veranderingen moesten de nieuwe rollen en verantwoordelijkheden in rap tempo worden vastgelegd; het had geen zin om drie maanden voor de overgang de oude situatie te oefenen. De apotheose: de zeebeving en tsunami in Japan, met de kernramp in Fukushima tot gevolg. Dit maakte heel duidelijk waarom de crisisoefening nodig was, maar legde tegelijkertijd een zware last op de Eenheid Planning en Advies nucleair (EPAn) die dat jaar een recordaantal overuren draaide.

Het is allemaal gelukt, zegt Els. ‘We hadden goed afgesproken wat we wilden oefenen, waar we druk wilden zetten. We hadden ingezet op crisiscommunicatie en we hebben de persvoorlichters helemaal gek gemaakt. We hadden journalisten, twee cameraploegen, we gebruikten Twitter, maakten TV-journaals met interviews met Kamerleden, bezorgde burgers en deskundigen die het beter wisten, zetten krantenberichten op en stelden Kamervragen. We hadden een burgerpanel met echte burgers uit Zeeland die de communicatie vanuit de crisisorganisatie beoordeelden. Wisten zij waar wat er aan de hand was? Waar zij heen moesten? We hebben alles redelijk realistisch nagebouwd. Het was een geweldige opdracht, uitgevoerd met een leuk en vrij klein team. En we hebben heel veel gelachen, dat is echt belangrijk.’